Art History and Image Studies

Permanent URI for this community

http://hdl.handle.net/11660/127

Browse

Browsing Art History and Image Studies by Author "De Waal, Lydia Magdalena"

Now showing 1 - 1 of 1
  • Thumbnail Image
    ItemOpen Access
    Europees-historiese vormtaalelemente in die Nederduits-Gereformeerde kerkargitektuur van die Groot-Karoo
    (University of the Free State, 1978-01) De Waal, Lydia Magdalena; Teurlinckx, A. A. F.; Roodt, L.
    Afrikaans: In die ondersoek na die Europees-historiese vormtaalelemente in die Nederduits-Gereformeerde kerke van die Groot-Karoo en omgewing is bevind dat dié kerke veral deel het aan die herlewingstyle wat in die 19e eeu in Europa ontstaan het. Dit was veral die neo-Gotiek, gebaseer op die hoogtepunt van die Middeleeuse style, en die neo-Klassieke styl wat in die Karookerke neerslag gevind het. Die voedingsbron van die Suid-Afrikaanse variasies is hoofsaaklik die Dietse stamlande en Engeland. Seker die volmaakste voorbeeld van die Engelse Gotiek is die Grootkerk van Graaff-Reinet, gebaseer op die katedraal van Salisbury in Engeland. Die Nederduits-Gereformeerde kerk op Cradock is op sy beurt weer 'n variasie van die neo-klassieke St. Martin-in-the-Fields op Trafalgar Square, Londen. In albei dié kerke is die onderskeie style se vormtaalelemente gevarieer, met in eersgenoemde geval 'n minder suksesvolle toepassing. Die oorvloedige gebruik van sekere Gotiese elemente en detail soos fiale, sterk geprofileerde kroon- en druplyste en beeldhoukunstige dekorasie skep byvoorbeeld aan die symure 'n bont effek. By Cradock se kerk is die toepassing van neo-Klassisistiese elemente - 'n diep portiek, groot pediment en Toskaanse suile - wat met 'n Gotiese toring gekombineer word, baie geslaagd. Wat 'n algemene beskouing van al die Karookerke wat besoek is betref, was dit opvallend dat dié kerke in hulle situering ook 'n Middeleeuse tendens vertoon. Die kerk is op 'n groot plein geleë, direk langs die hoofstraat (Beaufort-Wes, Prins Albert, Murraysburg en Laingsburg) , of vorm 'n "eiland", sentraal in die dorp (Aberdeen en Hanover). In ander gevalle loop die hoofstraat teen die kerk dood (Merweville en Colesberg). Verskeie graftombes kom dikwels binne die kerkterrein voor, wat heenwys na die oud-Europese "kerkhof- rond- die - kerk"-idee. Sprekend van bykans al die kerke is die hoë torings, reeds wat die meeste Europese elemente vertoon, soos steunbere (Nederland), kantele (Engeland) en ander versieringselemente soos fiale, spuwers en hogels wat by die meeste Europees-Gotiese katedrale aangetref word. Naas die torings is die Gotiese spitsboogvensters dié kerke se grootste bate. Vele Karookerke spog met pragtige getraseerde vensters met byvoorbeeld tipiese Engelse drie- en vierpasindelings, soos by Graaff-Reinet en Beaufort-Wes. Ander kerke, byvoorbeeld dié op Steytlerville, Merweville en Prins Albert, het weer goeie voorbeelde van oorsnydende trasering. Die meeste kerke is volgens die Latynse en Griekse grondplantipes gebou. 'n Voorbeeld van 'n oktogonale plan kom in die Bo-Karoo by Colesberg voor. Oordekking van die kerkruimte geskied deur die algemene hanebalk- en stutbalkstelseIs, wat veral tipies is van houtgewelwe in die Engelse Gotiek. Kruisgewelfstelsels in hout, geïnspireer deur onder meer die Engelse Perpendicular Style, waarin die knobbel prominent oor die viering figureer, kom by onder meer Beaufort-Wes en Graaff-Reinet voor. Die meeste ander kerke het nie oop dakstoele nie, maar is deur plafonne afgedek. Die tradisionele Europese ruimte-indeling van die interieur in hoofbeuk, sybeuke, transep en koor word nie volledig in die Karookerke gevolg nie. Veral die koorgedeelte of sanetuarium van die Rooms-Katolieke kerk, ontbreek en word bloot deur die konsistorieruimte vervang. In sommige kerke (Murraysburg, Merweville, Aberdeen en Steytlerville) neem groot dubbele kansels, soms terug in nisse geplaas, ook 'n groot ruimte direk voor die konsistorie in beslag. Die kansels wissel dikwels in vorm en grootte. Behalwe die tribune-tipe, kom ook 'n goeie voorbeeld van 'n tipiese Oos-Engelse kelkvormige kansel op Prins Albert voor. Beaufort- Wes se kerk het op sy beurt 'n pragtige agthoekige kansel op 'n hoë voetstuk. Die kansels het gewoonlik ryklik versierde klankborde waarin een of ander Gotiese motief wat in die interne dekorasie gebruik is, herhaal word. In afwerking en dekorasie sowel aan die interieur as eksterieur is die oorgrote meerderheid van die Karookerke wat besoek is, baie eenvoudig. Die trasering van die vensters, pleister en klipwerk verskaf die nodige dekorasie. Hoewel dié kerke tog, afgesien van gemelde feite, weelderiger as die plattelandse Protestantse kerke van Nederland vertoon, bly hulle in die geheel gesien sober in benadering.